PROGRAMMATOELICHTING

tekst van AURÉLIE WALSCHAERT

Johann Strauss Jr. Die Fledermaus: Ouverture (1874)
Ludwig van Beethoven Symfonie nr. 5 in c, op. 67 (1804-08)

[ontdek ook: Bucket List Podcast]
[ontdek ook: Symfomania! DIY-kit]
[bekijk alle toelichtingen]

-----

30.06.2024 FLAGEY

Strijdlust en optimisme

Beethovens Vijfde symfonie ontstond tijdens één van de meest productieve periodes uit zijn carrière. De allereerste schetsen dateren al van 1803, maar pas in 1807 pikte hij de draad weer op – tussendoor werkte hij zijn Vioolconcerto en Vierde symfonie af. Eén jaar later voltooide hij de Vijfde symfonie samen met de Zesde, en bracht ze samen in première op 22 december 1808 in Theater an der Wien, tijdens een marathonconcert dat hij zelf georganiseerd had. Het volledige concert duurde meer dan vier uur, met enkel repertoire van hemzelf op het programma: de creatie van zijn Vijfde en Zesde symfonie, een fragment uit zijn Koorfantasie, delen uit zijn Mis in C, zijn volledige Vierde pianoconcerto, een aria uit Fidelio en tot slot een piano-improvisatie.

Intussen staat het beginmotief uit de Vijfde symfonie in ieders geheugen gegrift. Niet verbazend: er gaat een enorme kracht van uit. En het keert in de hele symfonie terug: als bouwsteen van het eerste deel, waar het bijna in elke maat voorkomt, maar ook in alle overige bewegingen. Beethoven transformeert en plaatst het telkens in een andere context, als een personage dat een hele ontwikkeling doormaakt. Het ritmische motief stuwt zo de hele symfonie voort. Twee jaar na de première beschreef de beroemde criticus E.T.A. Hoffmann die energie en samenhang treffend:

“Beethoven behield de gewone volgorde van de delen van de symfonie; ze lijken elkaar willekeurig op te volgen, en menig luisteraar die geen inzicht heeft in het geheel, krijgt dan ook de indruk een geniale rapsodie te beluisteren – maar elke gevoelige en oplettende ziel zit vanaf het eerste tot het laatste akkoord gevangen in een uniek en niet-aflatend gevoel: een onbeschrijflijke nostalgie, bevend voor de mysteries die ze voorvoelt – en zelfs wanneer het werk al lang afgelopen is, kan ze geen afscheid nemen van dit betoverende koninkrijk, waarin vreugde en verdriet, uitgedrukt door klanken, haar omringden. Behalve de interne opbouw van de instrumentatie, is het vooral de nauwe verwantschap van de thema’s aan de basis van deze eenheid, die de luisteraar in deze gemoedsgesteldheid vasthoudt.”